حداقل ضوابط تاسیس و بهره برداری واحدهای تولیدی آرایشی و بهداشتی

حداقل ضوابط تاسیس و بهره برداری واحدهای تولیدی آرایشی و بهداشتی

1 -  ویژگیهای محل اجرای طرح

- مسائل زیست محیطی:

فواصلی که برای مراکز آلوده کننده تا کارخانجات مواد غذایی و بهداشتی تعیین گردیده به شرح ذیل میباشد:

1 - فاصله تا کارخانجات سیمان 3000متر

2 - فاصله تا آلوده کننده های درجه یک ( مرغداری، گاوداری، کشتارگاه سنتی، کارخانجات گچ و آهک، مرکز تجمع زباله و یا کود، دباغی، چرم سازی، سالامبور وتصفیه فاضلاب )  1000متر

3 - فاصله تا آلوده کننده های درجه دو ( شامل ریخته گری، موزائیک و سرامیک، گورستان، کشتارگاه صنعتی)  350 متر

4 - فاصله تا روستاهایی که در بافت آن به نحوی دامداری، مرغداری سنتی در ساختمان های مسکونی وجود داشته باشد 500متر

قوانین محیط زیست نیز باید رعایت گردد. ( به عنوان مثال براساس مواد 10و 11قانون به سازی محیط زیست، کارخانه باید از آلوده نمودن آب و هوا و فاضلاب جلوگیری نماید. ایجاد سر و صدا بیش از مقادیر مجاز نیز جزء آلودگی های صوتی محسوب میشود)

2 - محوطه کارخانه
- باید دارای دیوارکشی با ارتفاع مناسب باشد، به گونه ای که مانع از ورود حیوانات موذی به محوطه کارخانه شده و حتی المقدور مانع از اثرات سوء شرایط جوی نامساعد گردد.
- کلیه خیابان ها و پیاده روها و محلهای عبور و مرور داخل محوطه کارخانه باید با آسفالت یا پوشش مناسب دیگری پوشیده شده و شیب کلیه قسمتها بنحوی باشد که هیچگونه تجمع آبی ایجاد نگردد.
- جاده منتهی به کارخانه باید به گونه ای با آسفالت یا پوشش مناسب مفروش گردد تا از ورود گل و خاک و آلودگی به داخل کارخانه جلوگیری نماید .
- محوطه اطراف کارخانه باید عاری از مواد زائد ، زباله، علف های هرز و مواد غیر مفید دیگر باشد که مانع از انباشتگی حشرات و سایر حیوانات شود.
- محل پارک اتومبیل ها باید ترجیحا در خارج از کارخانه بوده و در صورت وجود پارکینگ در محوطه کارخانه باید در محل مناسبی باشد.
- فضای سبز در مجاورت سالن تولید نبوده و نزدیک بخش های رفاهی ( رستوران ، کتابخانه و نمازخانه ) و اداری باشد.
- در تعیین محل تاسیسات فاضلاب ، شیب طبیعی زمین در نظر گرفته شده باشد.

3 -  شرایط فنی و بهداشتی سالن تولید و بسته بندی
3 – 1 - ورودی به سالن تولید
ورودی به سالن تولید باید دو مرحله ای بوده و دارای امکاناتی مثل حوضچه ضدعفونی، پرده عمودی هوا، دستشویی با تمام امکانات باشد.
درب های ورودی به سالن تولید باید صاف و یکنواخت بوده که تمیز کردن آن به سادگی انجام گیرد و دارای فنر ارتجاعی یا خودکار باشد و یا با آرنج به طرف داخل باز شوند.

3 – 2 - فضاهای مورد نیاز در سالن تولید و بسته بندی
زیربنای سطح اشغال شده توسط ماشین آلات می بایست برحسب نوع ماشین آلات و ابعاد آن حداکثر 40-50 درصد (مطابق با نوع محصول ) فضای اصلی سالن تولید ، با احتساب حداقل 1متر فضای خالی از حداقل دو طرفِ دستگاه باشد.
الف ) فضا جهت ماشین آلات
علاوه بر ابعاد دستگاه باید فضا جهت موارد زیر در نظر گرفته شود:
1 - پلکان و سکو مناسب جهت دستگاه هایی که دارای ارتفاع زیادی می باشند .
2 - فضای مورد نیاز جهت تعمیر دستگاه خصوصا“ وقتی وسایل حجیم جهت جابجایی مورد استفاده باشند. عموما“ حداقل فاصله تجهیزات از دیوار باید یک متر باشد.
3 - حریم دستگاه جهت رفت و آمد اپراتور ، این فاصله نیز یک متر و در طرف ضلع یا اضلاعی از دستگاه که نیاز به سرکشی دارد.
4 - راههای فرار به هنگام خطر
ب ) فضا جهت مواد حد واسط و بسته بندی
در فرآیندهایی که پیوسته نبوده و به صورت بچ میباشد باید این فضا لحاظ شود.
ج ) فضا جهت تانکها و مخازن ذخیره
تانک ها چون نیاز به تعمیر چندانی ندارند می توانند در کنار دیوارهای سالن تولید با فاصله یک متر قرار گیرند ولی سایر تجهیزات به علت نیاز به تعمیرات در وسط گذاشته می شوند.
د ) فضا جهت تجهیزات ثابت حمل ونقل
تجهیزاتی نظیر بالابرها ، نقاله ها است . درانتخاب این گونه وسایل سعی بر این است که از تجهیزات سبک و قابل جابجایی استفاده شود.
ح ) فضا جهت تردد وسایل حمل و نقل
مسیر حرکت وسایل نقلیه دستی یا برقی  ( لیفتراک، ریچ تراک و ... )باید به گونه ای باشد که تردد این وسایل به راحتی انجام گیرد و در صورت نیاز به دور زدن فضا کافی باشد.
و ) فضا جهت تردد کارکنان
چنانچه ترافیک سالن کم باشد می توان از راهرو وسایل حمل ونقل جهت کارکنان نیز استفاده نمود. در غیر این صورت باید راهرو جداگانه ای با عرض مناسب استفاده شود.

3 – 3 - ویژگیهای سالن تولید
1 - دیوار
- سطوح دیوار در سالن تولید و بسته بندی، به منظور سهولت تمیز کردن باید حداقل تا ارتفاع 4 متر قابل شستشو و مقاوم، بدون منفذ، ترک، درز و شکاف، صاف و صیقل باشند.
- زاویه بین کف و دیوار باید ماهیچه ای با زاویه مناسب در نظر گرفته شود.

2 - درها
ـ درهای سالن های تولید و بسته بندی و انبارها باید قابل شستشو و ضدعفونی بوده و جنس آنها از مواد زنگ نزن و نفوذ ناپذیر به آب باشند.
ـ در سالن ها و انبارها باید دارای سطوح صاف و رنگ روشن باشد.
ـ به طور خودکار بسته شده و کاملا“ چفت شده  ( ( Sealed باشند و برای جلوگیری از ورود حشرات و جوندگان به خوبی بسته شوند ( ناحیه زیرین دربها هم سطح با کف باشد )  و در صورت شیشه ای بودن هیچ گونه شکستگی و ترک خوردگی نداشته باشند.
ـ از استفاده درهای چوبی در محوطه تولید بایستی اجتناب گردد
به طور کلی انواع تجهیرات و وسایل چوبی ( درب و پالت و …( در سالن تولید و بسته بندی نمی بایست استفاده گردد.


3 - پنجره ها
ـ پنجره هایی که به منظور کمک به روشنایی احداث میشوند بایستی همیشه بسته بوده واز ورود هوای آلوده بیرون به محوطه های تولید و بسته بندی جلوگیری بعمل آید.
ـ پنجره ها بایستی کاملاً با دیوار هم سطح و فاقد زوائد کناری باشد و ترجیحاً بایستی دوجداره باشد.
4 - کف
1 - کف باید کاملاً مقاوم و نفوذ ناپذیر، ضد اسید ( در صورت لزوم ) ، صاف و بدون خلل و فرج ، ترک و شیار باشد.
2 - قابل شستشو دارای شیب کافی به سمت مسیر فاضلاب باشد تا از تجمع آب در سطح کف سالن تولید جلوکیری شود.

5 - سقف ها
-  باید دارای ظاهری مناسب و ارتفاع کافی و قابل تمیز کردن باشد.
-  در برابر نفوذ یا لانه گزینی حشرات مقاوم بوده و مانع تجمع گرد و خاک و بخارات آب شده و امکان رشد قارچها در سطوح آن به حداقل برسد.
-  بالای خطوط تولید دارای پوشش مناسب ، قابل شستشو و تمیز کردن باشد تا هیچگونه آلودگی یا اجزاء خارجی به محصول وارد نگردد.
-  پوشش سقف باید به نحوی در نظر گرفته شود که در مقابل عوامل جوی پایدار بوده و تاثیری در محیط داخل نداشته باشد.
-  عایق بندی سقف سالن ها و انبارها باید طوری باشد که از نفوذ رطوبت و حرارت به داخل جلوگیری نماید.

6 - پله ها
سطوح شیبدار ، پله ها، سکوها، نردبانها و شیبهای تند بایستی به گونه ای نصب شده باشند که موجب تجمع و انتقال آلودگی به سالن تولیدی نشده ، و به راحتی قابل شستشو و تمیز کردن باشد.
محصولاتی که باعث خوردگی کف میشوند شامل گاز پاک کن، سفید کننده، محلول پاک کننده اسیدی و …می باشند.

7 - زهکشی کف و کانال های فاضلاب
- از راه آبهای روباز تا آنجا که امکان دارد باید اجتناب شود. اما اگر در واحدی به ناچار از آنها استفاده شد بایستی سهولت تمیز کردن و ضدعفونی کردن آنها تأمین شود. و دارای پوشش مناسب قابل جابجا شدن از جنس مقاوم باشد.

- باید متناسب با میزان پساب کارخانه طراحی شده و در برابر جوندگان به خوبی محافظت شود .
ـ دارای شیب مناسبی در حد ( 10-5درجه ) بر خلاف جریان کار ( از محل تمیز به محل آلوده ) باشد.
همچنین حتی المقدور از ساختن آبروهای عمیق باید اجتناب کرد زیرا تمیز کردن آنها مشکل می باشد
ـ آب روها باید دارای دیواره های کناری صاف و عمودی بوده و محل اتصال دیواره به کف مدور و نیم دایره باشد تا مقادیر کم آب نیز به راحتی جریان یافته و تمیز کردن آن نیز آسان تر باشد.
- قسمت های سرپوشیده آب روها باید دارای عمقی حدود 15-20 Cmو عرض 15-30سانتی متر باشند تا آب و مواد زائد به راحتی عبور کرده و تمیز کردن آن نیز آسان باشد.
- پوشش و محافظ فلزی روی آب روها باید کمتر از یک متر طول داشته باشند تا برداشتن و حمل و نقل آن آسان باشد.
ـ همچنین پوشش کانال باید مشبک و از نوع ضد زنگ بوده و در محل هایی که امکان جمع شدن پس آب و ضایعات وجود دارد از کف شوی مناسب ( شتر گلودار ) استفاده شود.

4 -  بخش های سرویس دهنده و تاسیسات کارخانه
4 – 1 - آب
انواع آب مورد استفاده در کارخانجات به شرح ذیل می باشد:
الف ) آب مصرفی عمومی کارخانه و تاسیسات : باید از نظر سختی مورد تایید بوده و با توجه به نوع کاربرد ویژگی خاص آن را داشته باشد
ب )  آب مصرفی قابل استفاده در سیستم تولید ، شستشو و شرب : این نوع از آب مصرفی باید کاملا جدا از سایر آبهای مصرفی در کارخانه بوده و سیستمهای لوله کشی آن با رنگ متفاوت ، جدا و مشخص شده باشد و آب توسط کارخانه به طور مستمر مورد آزمایش قرار گیرد و حداقل 2 بار نیز توسط آزمایشگاه مرجع یا مورد تایید استان مربوطه از نظر میکروبی و شیمیایی آزمایش شده و به تایید رسیده باشد و تمامی مستندات آن نگهداری شود. ویژگیهای آن باید مطابق با استاندارد 1053و ویژگی های میکروبی آن مطلبق با استاندارد  1011باشد.

4 – 2 - سیستم روشنایی و لامپ ها
لامپها باید به طور مناسبی در برابر شکستگی حفاظت شده باشند و دارای حفاظ و قاب مناسب باشد. همچنین پوشش لامپ ها باید قابل شستشو و تمیز کردن باشد.
ـ روشنایی در یک کارخانه آرایشی و بهداشتی باید در حد کافی در کلیه فضاها تأمین شود.
ـ استانداردهای عمومی برای بعضی از انواع کارها موجود است که معمولاً بین 30 الی 50 فوت کاندلا راحتی و کارائی کارکنان را در انجام سریع و مؤثر کار تضمین مینماید.
ـ حداکثر میزان روشنایی میتواند بسته به نوع تولید تا 100فوت شمع تغییر یابد.

4 – 3 - سیستم نصب لوله ها و کابل ها
ـ باید به طریقی باشد که حتیالامکان مسیرهای افقی کمتر بوده تا آب در لوله های راکد نماند.
ـ لوله کشیها بایستی از یک کانال مشخص عبور نمایند تا موقع تعمیرات مجدداً به کندن و … نیاز نباشد.
ـ جنس لوله های متناسب با نوع مایعات در تماس با آنها باشد.
ـ کلیه زانوها، پیچ و مهره ها و رابط بین لوله ها از جنس و همرنگ لوله های مصرفی باشد.
ـ لوله های آب گرم و سرد و بخار بایستی دارای رنگهای متمایز باشند تا هنگام مصرف اشتباه رخ ندهد.

4 – 4 - سیستم تهویه ساختمان
کلیه سالنها ، انبارها و سرویس های بهداشتی و کارگری باید دارای سیستم تهویه مناسب و وسایل گرم و سرد کننده متناسب با حجم مکان های مذکور و تغییرات درجه حرارت با توجه به فصول سال باشد.

4 – 5 - تأسیسات بخار و هوای فشرده
محل استقرار دیگ بخار و تاسیسات مربوطه می بایست با فاصله مناسب از سالن های تولید و بسته بندی، انبارها و امکانات کارگری و اداری بوده و برابر مقررات سازمانهای ذیربط ، مسائل ایمنی آن رعایت و تاییدیه های لازم اخذ گردیده باشد

4 – 6 - تعمیرگاه
هر کارخانه جهت تعمیر دستگاه ها و وسائط نقلیه احتیاج به تعمیرگاه دارد. در طراحی تعمیرگاه موارد زیر باید در نظر گرفته شود.
1 - محل تعمیرگاه در عین حال که نزدیک ماشین آلات تولید است به خیابان کارخانه راه داشته باشد.
2 - تعمیرات سالهای اول بسیار کم است و نیاز به فضای وسیعی ندارد لذا در طراحی تعمیرگاه نباید ملاک را تعمیرات سالهای اول قرار داد.
3 - کارخانجات بزرگ بخشهای جداگانه ای جهت تعمیرگاه برق والکترونیک ، تعمیرگاه وسایل نقلیه ، تعمیرگاه وسایل مکانیکی و غیره دارند حتی ممکن است تعمیرگاه دارای دستگاه تراش، دریل و سایر ماشین ابزار نیز باشد ولی کارخانجات کوچک این امکانات را دارا نیستند واز خدمات کارگاه های بیرون استفاده می کنند.
4 – 7 - سیستم لوازم ایمنی و کمکهای اولیه
باید در کلیه قسمتها و در فواصل مناسب کپسول آتش نشانی و شلنگ آب و غیره نصب و وسایل مورد نیاز برای کمکهای اولیه پزشکی در موسسه در محل مناسب و در دسترس قرار گیرد.

5 - انبارها و بخشهای وابسته

5 – 1 - سطح زیر بنای انبارها
سطح انبار بستگی به حجم تولید ، حداکثر زمان نگهداری کالا در انباردارد که آن نیز بستگی به اختلاف زمان تولید و فروش و نیز تنوع محصولات و میزان ورود کالا در روز دارد.

5 – 2 - انبارش
- در انبار باید امکانات کنترل وسنجش دما و رطوبت و دیگر عوامل لازم وجود داشته باشد و قسمت های مختلف انبار مثل محصول نهایی ، قرنطینه و محصولات مرجوعی ، مواد اولیه و … به طور فیزیکی از هم جدا باشند.
- چیدمان کالاهای انبار شده باید به نحوی باشد که اجازه نمونه برداری از کلیه مواد انبار شده فراهم باشد.
- محوطه های انبار باید فضا کافی که اجازه جداسازی مؤثر و مناسب مواد مختلف و محصولات انبار شده را بدهد تأمین کند.
- به آن قسمت انبار که برچسب ها و ظروف بسته بندی بدون برچسب قرار دارند فقط بایستی افراد مجاز دسترسی داشته باشند.
- نظم و ترتیب در انبارش محموله و محصولات باید اجازه جداسازی واضح عناوین مختلف هر ماده اولیه را برای کاهش خطر اشتباه شدن بدهد.
- کالاهای انبار شده باید تمیز، مرتب و خشک نگهداری شود.
- محصولات تولیدی باید بالاتر از کف و با فاصله ای مناسب نسبت به دیوارها قرار گیرند به نحوی که اجازه تمیز کردن آسان کف و دیوارها و استفاده از عوامل ضدعفونی کننده بدون خطر آلودگی را بدهد.
- مواد اولیه و حد واسط و محصول نهایی باید در محیطی سازگار با شرایط ذکر شده بر روی برچسب محصول انبار شوند.
- چرخش مواد در انبارها باید به نحوی باشد که اولین ورودی که زودتر تأیید شده است زودتر نیز از انبار خارج شود (سیستم FIFO)
- دیوارها و سقف و کف باید طوری طراحی شده باشند که مقاوم بوده و دارای شرایط مناسب برای نگهداری و قابل تمیز کردن باشند.
- فضاهای انبار باید آنقدر ظرفیت داشته باشند که اجازه نگهداری مرتب و منظم انواع گوناگون مواد و محصولات را بدهد.
- مواد خطرناک باید در شرایط ایمن و با اطمینان کافی انبار شوند. سیستمی باید برای تأمین این موارد برقرار شده باشد:
1 - راههای ورود و خروج باید کاملاً واضح و مشخص باشند.
2 - انبار باید وضعیتی داشته باشد که اجازه جداسازی مؤثر و چرخش مواد را بدهد.
3 - باید استفاده از مواد تایید نشده یا موادی که برای مصرف ترخیص نشده اند، اجتناب گردد.
4 - محصول تولیدی که در ظروف مناسب و مورد تایید به صورت فله نگهداری می شود ، قبل از بسته بندی باید مورد آزمایش و پس از تأیید بسته بندی گردد.

5 – 3 - انبارش و ترخیص و توزیع کالا
روش های مکتوب باید برای انبارش محصول نهایی موجود باشد به گونه ای که کیفیت محصول حفظ شود. فقط افراد مسئول اجازه ورود به انبارمحصول نهایی را دارند. قبل از فرستادن جنس به بازارباید منطبق بودن تمام ویژگیهای محصول نهایی مطابق روشهای مقرر کنترل شود.
ترخیص کالا باید فقط پس از تأیید مسئول فنی انجام شود.
باید   S SOP لازم جهت بارگیری و حمل و نقل وجود داشته باشد تا از وجود شرایط لازم برای حفظ کیفیت محصول و بستهبندی آن اطمینان حاصل شود.

تعریف Sanitary Standard Opration Procedure :Ssop  دستورالعمل اجرایی استاندارد بهداشتی

گردآورنده : مهندس علی سرائی