مستند سازي ( سيستم اسناد و مدارك ) در GMP
مستند سازي از اصول GMP و ركن اصلي تضمين كيفيت مي باشد. نوشتن واضح مستندات و نگهداري آنها پي گيري سوابق را در موارد رسيدگي به شكايات يا بررسي هاي فرمولي آسان مي نمايد و از خطاهاي ناشي از ارتباطات شفاهي جلوگيري مي كند.

مستندات عبارتند از:
1ـ پرونده مشخصات براي هر ماده يا محصول بطوريكه بيانگر ويژگي هاي فيزيكي، شيميايي، ميكربي و عمر محصول باشد.


2ـ فرمول ساخت:

بيانگر نام و مقادير مواد اوليه بكار رفته در يك واحد دارويي با ذكر رفرانس


3ـ مشخصات بسته بندي:

شرح نوع بسته بندي از نظر كمي و كيفي و شرايط نگهداري.


4ـ روش ساخت:

بيانگر عمليات فرآوري و بسته بندي.


5ـ SOPs يا دستورالعمل هاي استاندارد براي عمليات پاكسازي، ايجاد شرايط محيط كار، نمونه برداري، آزمايشها و كاربرد دستگاهها، ضدعفوني اماكن و دستگاهها، برچسب زني، قرنطينه و غيره.


6ـ سوابق سري ساخت ( BATCH-RECORD ) شامل شرح كليه مراحل توزين، توليد، بسته بندي، كنترل، توزيع و كنترل كيفي در بازار و در صورت لزوم پايداري.


7ـ مدارك يا مستندات بايد با دقت تهيه و بايگاني شوند و هر كدام حداقل 3 نسخه باشند. محتويات مدارك بايد بيانگر تطبيق كالا با مندرجات پروانه باشد.


8ـ كليه مدارك بايد داراي تاريخ، نام و امضا آزمايش كننده، امضا مدير آزمايشگاه و مهر قابل قبول يا غيرقابل قبول باشند. مستندات نبايد داراي خط خوردگي بوده يا مخدوش باشند و در صورت تغيير اعداد، بايد نام و امضا تغيير دهنده با ذكر دلايل و شرح كافي ضميمه باشد.


9ـ كليه روش ها و دستورالعمل ها ( SOPs - INSTRUCTIONS ) بايد هر چند يكبار مورد بازنگري قرار گرفته و نسخه هاي قديمي و منسوخ جمع آوري گردند.


10ـ مندرجات موجود در مدارك را نبايد پاك نموده و در نتايج نبايد جاي خالي گذارده شود و هر گونه دليل براي موارد مذكور بايد با تاريخ و امضا و نام فرد مسئول باشد.


11ـ مدارك آزمايشها بايد تا يكسال بعد از تاريخ مصرف نگهداري شوند.


12ـ داده ها ممكن است توسط سيستم پردازشگر و عكس پردازي ثبت گردند. لذا فقط افراد مجاز قادر به ورود يا اصلاح داده ها در رايانه هستند. از سوابق هر سري كه بطور رايانه اي نگهداري مي شود بايد انتقال سوابق روي نوار مغناطيسي، ميكروفيلم، كاغذ و غيره انجام گيرد.

 مدارك الزامي:


الف ـ مشخصات مواد اوليه گياهي:

ـ نام بوتانيكال ( نام علمي جنس و گونه )
ـ شرح تفصيلي مبدا گياه با ذكر منطقه مبدا كشت، زمان برداشت، روش هاي جمع آوري و استفاده از مواد ضدآفت احتمالي.
ـ تعيين قسمت مورد استفاده گياه
ـ سيستم خشك كن ( اگر نياز باشد )
ـ روش هاي شناسايي ماكروسكوپي و ميكروسكوپي
ـ آزمايشهاي شناسايي شامل تشخيص ماده موثره ( ماركرهاي موجود در گياه )
ـ تعيين مقدار اجزا موثره ( ماركرها )
ـ روش تعيين باقيمانده مواد ضدآفت و محدوده قابل قبول
ـ روش آزمايشهاي لازم براي تجسس باكتري و قارچ بخصوص آفلاتوكسين
ـ روش آزمايشهاي لازم براي تجسس حشرات   
ـ روش آزمايشهاي لازم براي تجسس فلزات سمي، سموم، مواد آلاينده و افزودني
ـ روش عمليات بهسازي و بالا بردن كيفيت محصول
ـ اينگونه روش هاي اجرايي بايد در دسترس بوده و شامل جزئيات فرآيندها، آزمايش ها و محدوده هاي قابل قبول مواد باقيمانده باشند.

ب ـ مشخصات مواد اوليه شيميايي و بسته بندي:

ـ نام و كد ماده اوليه يا مواد بسته بندي
ـ رفرانس منوگراف فارماكوپه رسمي يا مرجع معتبر ديگر
ـ مشخصات توليد كننده اصلي ماده اوليه يا مواد بسته بندي و عرضه كننده آن
ـ مشخصات قابل قبول با ذكر محدوده ( مشخصات فيزيكي، شيميايي، ميكربي )
ـ شرايط نگهداري و حمل
ـ زمان لازم براي آزمايش مجدد ( RETEST )
 
ج ـ مشخصات محصولات بينابيني و بالك:

چنانچه محصول بينابيني و بالك به همان صورت خريداري مي شود بايد مشخصات فيزيكي، شيميايي و ميكربي بصورت مكتوب و با ذكر محدوده قابل قبول در مدارك موجود باشد.

د ـ مشخصات محصولات نهايي:

1ـ نام اختصاصي محصول و كد رفرانس
2ـ فرمول و اثر دارويي
3ـ شكل دارويي و جزييات بسته بندي
4ـ نمونه برداري و آزمايش با ذكر دستورالعمل هاي مربوطه
5ـ استانداردهاي كمي و كيفي با ذكر محدوده
6ـ شرايط نگهداري و حمل
7ـ زمان عمر قفسه ( EXP ) يا SHELF - LIFE

ه ـ فرمول و روش ساخت:
اول ـ فرمول ساخت: در پرونده هر دارو (D.M.F.) DRUG MASTER FILE،  مي بايد فرمول ساخت در يك واحد دارويي و در يك سري ساخت به طور واضح درج گرديده و اطلاعات ذيل نيز در آن مكتوب گردد.  
1ـ نام فرآورده و كد
2ـ شكل دارويي
3ـ ميزان ماده در يك واحد دارويي
4ـ اندازه سري ساخت و فرمول مواد براي يك سري
5ـ ليست تمام مواد اوليه، حلال ها و مواد افزودني ( نام و رفرانسي كه براي هر ماده بطور اختصاصي تعريف شده است ) كه در طول توليد بكار رفته و در داروي نهايي موجود هستند يا خارج شده اند.

دوم ـ روش ساخت:
1ـ در روش ساخت بايد محل و تجهيزات مورد استفاده مشخص باشند.
2ـ روشهاي پاكسازي، آماده سازي، راه اندازي، سيستم كالبيره كردن دستگاهها و عمليات نهايي مشخص باشد.
3ـ شرح هر مرحله بطور كامل و با ذكر زمان هاي لازم مندرج باشد.
4ـ نحوه كنترل ها مشخص گردد.
5ـ كليه احتياجات لازم ذكر شود.
6ـ بازده طبيعي يا راندمان سري ساخت ذكر شود.

و ـ دستورالعمل هاي بسته بندي در مدارك و اسناد:
براي هر محصول بايد دستورالعمل بسته بندي تهيه و به تاييد اداره كل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر برسد. در مشخصات و دستورالعمل بسته بندي هر دارو بايد موارد ذيل مشاهده گردد:
1ـ نام محصول
2ـ شكل دارويي و ميزان ماده موثره
3ـ اندازه بسته بندي به وزن يا حجم در ظرف نهايي
4ـ ليست كامل لوازم بسته بندي با ذكر كد يا شماره رفرانس
5ـ نمونه بسته بندي با تعيين محل مناسب شماره سري ساخت و تاريخ مصرف
6ـ احتياطات لازم قبل از شروع به بسته بندي ( پاكسازي، بازرسي و ... )
7ـ شرح عمليات بسته بندي و نحوه كنترل و نمونه برداري از بسته بندي

ز ـ سوابق و مدارك ساخت ( BATCH - RECORD ):
مدارك هر سري ساخت را در يك پوشه يا پاكت نگهداري نموده و تا يك سال بعد از تاريخ مصرف، مدارك بايد در دسترس باشند.
هر پرونده ساخت بايد داراي مدارك ذيل باشد:
1ـ برگ درخواست مواد از انبار با ذكر نام دارو، شماره سري و تاريخ مصرف دارو، اندازه سري ساخت دارو، مقدار و شماره سري مواد اوليه، تاريخ توزين
2ـ شرح عمليات پاكسازي مقدماتي با امضا فرد مسئول
3ـ شرح مراحل ساخت به ترتيب با امضا مجري و ناظر
4ـ تاريخ شروع و پايان سري ساخت
5ـ مدارك آزمايشهاي حين توليد و نهايي
6ـ كپي برگ ارسال به انبار با ذكر تاريخ و بازده و ذكر ميزان تحويلي
7ـ شرح اضافي براي هر گونه تغيير احتمالي ( انحرافات، شكايات و غيره )
8ـ مدارك بازرسي و كنترل ادواري يا كنترل هاي پايداري ( در صورت انجام اين كنترلها ).
9ـ مدارك بسته بندي سري ساخت
در هنگام بسته بندي سري ساخت بايد مواد و اشيا اضافي از محوطه خارج شوند. در حين بسته بندي يك سري يا قسمتي از آن بايد اطلاعات لازم به شرح ذيل در فرم مخصوص ثبت شود:
1-9ـ نام محصول، شماره سري، مقدار سري، تاريخ ساخت و مصرف در بالاي صفحه.
2-9ـ تاريخ شروع و پايان بسته بندي و تعداد افراد مجري با ذكر نام يا كد آنها.
3-9ـ نام سرپرست يا مسئول تيم بسته بندي.
4-9ـ شرح كنترل ها.
5-9ـ نمونه بسته بندي بدون دارو يا با دارو با تاريخ ساخت و مصرف و شماره سري ساخت ( ذكر تاريخ ساخت الزامي نمي باشد ).
6-9ـ درج مشكلات حين كار از قبيل رطوبت هوا، نور، قطع برق و غيره.
7-9ـ ميزان ضايعات و كسري ساخت و ميزان تحويلي به انبار.
 
 مدارك آزمايشها
آزمايشگاه كنترل كيفي بايد مدارك آزمايشهاي مواد اوليه، حين توليد، محصول نهايي و پايداري ادواري را در 3 نسخه تهيه كرده و يك نسخه را در بايگاني آزمايشگاه تا يك سال بعد از تاريخ مصرف نگهداري نمايد. ساير نسخ مدارك بايد به بايگاني مسئول فني و مدير توليد تحويل داده شوند. مدارك بايد داراي نام ماده يا داروي مورد آزمايش، شماره سري ساخت، تاريخ ساخت ماده يا دارو، تاريخ مصرف و تاريخ آزمايش باشند. كليه موارد مندرج در دستورالعمل آزمايش يا مندرجات فارماكوپه بايد كنترل و ثبت شده باشند و به محدوده قابل قبول اشاره نمايند. نظريه واضح آزمايشگاه با مهر و امضا مدير Q.C. و نام آزمايش كننده بايد در پايين هر برگ كنترل موجود باشد. هر برگ كنترل بايد داراي شماره آزمايش باشد. آزمايشهاي نهايي داروها و مواد اوليه بايد داراي تاييد مسئول فني باشند.

مدارك متفرقه:
در سيستم اسناد و مدارك بايد دستورالعمل هاي كنترل و سوابق رسيدگي موجود باشد. اين دستورالعمل ها و سوابق عبارتند از:
1ـ ارزيابي دستگاههاي سنجش مثل ترازو، اسپكتروفتومتر، pH متر و غيره
2ـ نحوه تنظيم ترازوها و دستگاهها با بكارگيري استاندارد ( كاليبره كردن )
3ـ مسائل آموزشي، بهداشتي و فني پرسنل
4ـ كنترل حشرات و حيوانات ( سم پاشي، طعمه گذاري، دستگاههاي الكترونيكي و صوتي )
5ـ نحوه رسيدگي به شكايات و سوابق شكايتي داروها
6ـ روش جمع آوري محصولات معيوب ( RECALL ) بطور موردي

7ـ روش جمع آوري محصول از مناطق مختلف براي بررسي پايداري  RECALL ) ( به طور موردي
8ـ روش جمع آوري محصول از مناطق مختلف جهت بررسي اثر آب و هواي مختلف در محصول ( PMS ) بطور مداوم.

 شرح وظايف پرسنل كليدي در سيستم اسناد و مدارك:
شرح وظايف پرسنل كليدي و ساير پرسنل مجري بايد بطور اختصار و مكتوب موجود و در اختيار مسئولين قرار بگيرد.


الف ـ خلاصه وظايف مسئول فني عبارتست از:
1ـ نظارت روزانه بر امر نظافت، موجودي مواد و شرايط حرارتي و رطوبتي انبارها.
2ـ نظارت بر امور كمي و كيفي توليد و بسته بندي بطور روزانه.
3ـ نظارت بر امور كنترل و آزمايشها.
4ـ نظارت بر امور بهداشتي كارخانه.
5ـ نظارت بر امور سفارشات مواد اوليه.
6ـ نظارت بر امور برنامه ريزي توليد.
7ـ مطالعه و امضا نتايج آزمايشها و صدور دستور قبول يا مردود نمودن ماده يا كالا.
8ـ تهيه برنامه آموزشي لازم براي پرسنل.
9ـ بازرسي داخلي.
10ـ بررسي روش ها، دستورالعمل ها و شرح وظايف افراد.
11ـ كنترل ارزيابي ها در دستگاههاي دقيق.
12ـ نظارت بر علل شكايات و پيگيري.

ب ـ خلاصه وظايف مدير توليد عبارتست از:
1ـ نظارت بر تهيه و ارسال برگ درخواست مواد اوليه.
2ـ نظارت بر توزين ها و مراحل توليد.
3ـ نظارت بر تنظيم دستگاههاي توليد به كمك گروه فني.
4ـ بازنگري روش هاي ساخت.
5ـ نظارت بر GMP و شرايط كار در محل توليد.
6ـ تهيه گزارش ماهانه و هفتگي توليد و Batch Record.

ج ـ خلاصه وظايف مدير آزمايشگاه عبارتست از:
1ـ نظارت بر كنترل مواد اوليه و مواد ساخته شده.
2ـ نظارت بر كنترل هاي حين توليد.
3ـ صدور برگ آزمايش نهايي.
4ـ نظارت بر سيستم بايگاني.
5ـ نظارت بر آزمايشهاي پايداري.
6ـ بازنگري روش ها و تهيه كتب و رفرانس هاي جديد.
7ـ نظارت بر ارزيابي دستگاهها.
 8ـ آموزش.

منبع : سایت سازمان محترم غذا و دارو

بازخوردها