کلیات اتاق تمیز
اتاق تميز
اتاق تميز اصولا" به محيطي گفته مي شود كه جهت توليد و يا تحقيقات علمي و صنعتي ،در آن فعاليت هاي صورت مي گيرد و در اين محيط مقدار آلاينده‌های زيست محيطی بسيار پايين تر از حد معمول فضای يک محيط بسته می‌باشد.
آلاينده‌های معمول عبارتند از:
گرد و غبار, ميکروبهای معلق در فضا و بخار مايعات محيطی. بطور دقيق تر اتاق تميز محيطی با آلايش کنترل شده ذرات معلق در فضاست که در هر متر مکعب آن تعداد معينی ذره موجود است. بطور مثال در ساختار تعريف شده در ISO 9 برای اتاق‌های تميز تعداد کمتر از ۳۵ ميليون ذره در هر متر مکعب تشريح شده‌است.
سازمان جهاني استاندارد ISO اتاق تميز را اينگونه بيان مي كند :
اتاق تميز ،اتاقي است كه غلظت ذرات موجود در هواي آن تحت كنترل بوده و طوري طراحي و استفاده شود كه حداقل ورود و توليد و حفظ ذرات را در داخل اتاق داشته باشد و همچنين پارامتر هاي مرتبط ديگر در آن نظير دما،فشار و رطوبت كاملا" تحت كنترل باشد.
كلاس هاي اتاق تميز
اتاق تميز بر اساس تعداد و حجم ذرات معلق در هر واحد از هوا در کلاسهای مختلف تقسيم بندی می‌شوند. اعداد بزرگی مانند کلاس ۱۰۰ یا کلاس ۱۰۰۰ مربوط به سيستم آمريکايی رده بندی می‌باشند و اجازه حضور ذرات با سايز ۰٬۵ ميکرومتر يا بزرگتر را در هر فوت مکعب نمی‌دهند. اين نوع استاندارد آمريکايی اجازه درج بالاتر را می‌دهد پس می‌توان پيش بينی کرد که ممکن است کلاس ۲۰۰۰ نيز پديد آيد. اعداد کوچک تر به سيستم بين‌المللی ايزو ۱-۱۴۶۶۴ مربوط می‌شوند که از سيستم لگاريتم اعشاری برای تعيين تعداد ذرات معلق در هوا استفاده می‌کنند که از پايه ۰٫۱ ميکرومتر آغاز می‌شوند و برای نمونه اتاق تميز کلاس ۵ در بيشترين تعداد مجازش دارای ۱۰۰٬۰۰۰ عدد ذره می‌باشد. هر دو اين استانداردها يک رابطه معکوس دوطرفه بين تعداد و اندازه ذرات معلق در هوا ايجاد کرده‌اند. به همين دليل هرگز چيزی بعنوان تعداد صفر ذره معلق در هوا نخواهيم داشت. در جداول مربوط به اين استانداردها، خانه‌های خالی کاربردی نيستند و عدم وجود عدد در آنها نمايانگر عدد صفر نيست.
كلاس 100 :به فضاهايي گفته مي شود كه تعداد ذرات با اندازه 0.5 ميكرون و بالاتر در هر فوت مكعب آن حداكثر 100 عدد باشد.
كلاس 1000: به فضاهايي گفته مي شود كه تعداد ذرات با اندازه 0.5 ميكرون و بالاتر در هر فوت مكعب آن حداكثر 1000 عدد باشد.
كلاس 10000: به فضاهايي گفته مي شود كه تعداد ذرات با اندازه 0.5 ميكرون و بالاتر در هر فوت مكعب آن حداكثر 10000 عدد باشد.
كلاس 100000: به فضاهايي گفته مي شود كه تعداد ذرات با اندازه 0.5 ميكرون و بالاتر در هر فوت مكعب آن حداكثر 100000 عدد باشد.
فضاي كنترل شده
چنانچه در يك فضا تعداد ذرات با اندازه 0.5 ميكرون و بالاتر در آن بيش از 100000 عدد باشد فضاي مورد نظر را محيط كنترل شده مي گويند. اگر چه براي فضاي كنترل شده ، حداكثر تعداد ذرات تعيين نشده ولي بايد از محيط معمولي تميز تر باشد.
مشخصات جريان هوا در اتاق هاي تميز
1- جريان تصادفي :
در اين نوع طراحي ،فيلتر هاي HEPA به صورت تصادفي در كليه قسمت هاي اتاق تميز قرار گرفته و هواي تميز را به داخل اتاق منتقل مي كند. جريان هواي تصادفي معمولا" بالاتر از كلاس 1000 مي باشد.
2- جريان هوا به صورت لايه هاي موازي و افقي :
جريان هوا به صورت لايه هاي موازي از فيلتر هاي HEPA خارج شده و به صورت افقي و مداوم از يك طرف به طرف ديگر هدايت مي شود.
3- جريان هوا به صورت لايه هاي موازي و عمودي :
جريان هوا از فيلتر هاي هپا كه در سقف اتاق تميز تعبيه شده است به صورت مداوم خارج و از دريچه هاي خروجي كه معمولا" در قسمت هاي پائين ديوارهاي اتاق نصب شده اند خارج مي شود.جريان عمودي هوا امكان كار روي سطوح افقي را فراهم مي كند.
خصوصيات اتاق تميز كلاس 100
1- در اين نوع اتاق تميز نبايد بيش از 100ذره 0.5 ميكروني و بزرگتر از آن در هر فوت مكعب هواي اتاق وجود داشته باشد. بنابراين از فيلتر هاي بايد استفاده شود كه اين هدف تامين گردد.
2- هواي ورودي مي بايست در هنگام ورود به اتاق تميز از فيلتر هاي HEPA عبور نمايد.
3- هواي ورودي بايد به صورت لايه لايه (Laminar) باشد.
4- درجه حرارت اتاق تميز كلاس 100 بايد روي 22 تا 25 درجه سانتيگراد تنظيم گردد.
5- رطوبت اتاق بايد 30 تا 50 درصد باشد.
6- فشار هواي ورودي به اتاق تميز كلاس 100 مي بايد از فضا هاي مجاور 0.05 اينچ آب بالاتر باشد.
هدف از ايجاد فشار در اتاق تميز كنترل جريان هوا در جهت مطلوب است.
در اتاق هاي تميز كلاس 100 جريان هوا به صورت عمودي و با سرعت 0.45 m/s(90 ft/min) از سقف اتاق كه كاملا" با فيلتر پوشيده شده به داخل اتاق هدايت مي شود.بنابر اين در اين صورت هيچگونه فضاي مرده اي براي ايجاد آلودگي وجود نخواهد داشت و عبور ذرات قابل پيش بيني است.
روش هاي پايش اتاق تميز
جهت پايش اتاق هاي تميز روش هاي متفاوتي وجود دارد.
1- استفاده از دستگاه ذره شمار يا پارتيك كانتر
2- بررسي جريان هوادر اتاق تميز
3- استفاده از محيط هاي كشت در نقاط مختلف اتاق تقسيم
دستگاه ذره شمار يا پارتيكل كانتر :
دستگاهي است كه براي اندازه گيري تعداد ذرات موجود در حجم معيني از هوا مورد استفاده قرار مي گيرد.اين دستگاه حجم معيني از هواي مورد آزمايش را بلعيده و پس از تجزيه آن،ذرات در ابعاد مختلف را تفكيك و شمارش مي كند.
استفاده از محيط هاي كشت در پايش اتاق تميز: مي توان از محيط هاي كشت باكتريايي مثل بلاد آگار و محيط هاي كشت قارچي مثل سابرو دكستروز آگار استفاده كرد. براي اين منظور پليت هاي حاوي محيط هاي كشت بلاد آگار را در چندين نقطه اتاق تميز قرار داده و درب آنها را به مدت حداقل نيم ساعت باز مي گذاريم.و سپس درب آنها را بسته و در دماي 37 درجه سانتيگراد به مدت حداقل 48 ساعت انكوبه مي كنيم و از نظر ظهور و رشد كلني باكتريايي بررسي مي كنيم.در مورد محيط كشت سابرو دكستروز آگار از همين روش استفاده مي كنيم، اما آنها را در دماي اتاق و به مدت 14 روز نگهداري و سپس از نظر ظهور و رشد كلني قارچي بررسي مي كنيم.
خصوصيات لباس هاي كاركنان در اتاق تميز و يا آزمايشگاه با سطح زيستي 3
جنس لباس:
لباس بايد از جنسي باشد كه از خود ذره آزاد نكند ، قابل تميز شدن و پاك سازي باشد.فاقد شارژ الكتريكي بوده و ميكرو ارگانيسم ها را به خود جذب نكند. مقاوم به مواد شيميايي و قابل اتوكلاو باشد.و از جنس 100% پلي استر انتخاب شود.
مدل لباس:
لباس يكسره ويژه آقايان و خانم ها ، فاقد جيب و كمر و قابل تنظيم(كش دار) ،داراي زيپ در جلوي لباس كه مي تواند از جنس استيل و يا غير فلزي باشد. آستين گشاد و داراي سر آستين هاي مچ دار و كشي با قابليت بالا رفتن .
نوع كفش :
پاپوش ضد لغزش با كف صاف لاستيكي و قابل اتوكلاو شدن .
سرپوش و ماسك:
سرپوش از جنس لباس كه كاملا" سر را پوشانده و حالت مقنعه داشته و ماسك آن بوسيله دكمه به سرپوش متصل مي شود.
خصوصيات لباس هاي كاركنان در آزمايشگاه هاي توليدي با سطح ايمني زيستي 1و2
جنس لباس :
65% پلي استر و 35% كتان
مدل لباس :
دو تكه (روپوش و شلوار) ،آستين بلند با
مچ دست كش دار،يقه سه سانت ، جلو باز با دكمه هاي معمولي تا پائين.
ماسك و سرپوش:
به تناسب نوع كار و يكبار مصرف باشد.
رفتار و مقررات در اتاق تميز
- دستها، ناخن ها ، و صورت را بايد تميز نگه داشت .
- هرگز در اتاق تميز نبايد موها را درست نمود و يا شانه كرد .
- از جواهرات روي دست و سينه نبايد استفاده كرد .
- كليد ، سيگار ، سكه ، مداد ، دستمال ، شانه ، موبايل و ورود هر گونه جسم خارجي به اتاق تميز ممنوع است .
- خوردن و آشاميدن در اتاق تميز ممنوع مي باشد .
- از كارهايي مانند : خاراندن، ماليدن و ساييدن دستها و يا بازي كردن با موها و اعمال مشابه آن بايد خودداري كرد .
- استفاده از لباس هاي مخصوص بيرون در اتاقهاي تميز ممنوع مي باشد .
- انجام كار بايد روي سطوح تميز و پاك صورت گيرد .
- حركت در اتاق تميز بايد به آرامي و بسيار آهسته صورت پذيرد .
- بايد مطمئن بود كه قسمت هاي كار قبل از شروع كار تميز شده باشد .